'Laat ze het zelf doen'

Van Entebbe vlieg je binnen anderhalf uur naar Arua, in het noord-westen. Een dag later stap je in een matatu, een taxibusje, in oost-Afrika meestal bestierd door iemand die zijn rijbewijs heeft gehaald bij de luchtmacht en om die reden altijd zal proberen met zijn busje elke maximumsnelheid te overschrijden en en passant de zwaartekracht te negeren. Geregeld lukt dat, ja, ook met 12 passagiers, zestien stuks bagage en waar mogelijk wat levende have (kippen, geiten, lifters). Wie een rit in de matatu overleeft stapt lachend in Amsterdam in elke taxi. Naakt, dronken en met 500 euro tussen de tanden: ‘...naar de Bijlmer en snel een beetje, koetsier!’

Afijn, matatu naar Moyo, dat is bijna vijf uur hobbel-de-hobbel, ook al omdat een deel van de doorgaande weg de voorgaande nacht is weggeregend. Vanuit Moyo wordt je door een ander busje naar de Nijl gereden, veerpontje zonder steiger (hard tegen de zanderige wal aanvaren werkt ook...meestal), weer in het busje en dan is het nog maar dik twee uur naar iets wat een buitenwijk van Adjumani zou kunnen heten. Als Adjumani een stad was zoals wij die in het rijke westen kennen. Ik verzeker u, dat is niet het geval. Tussen Adjumani en .... ligt een weg, een soort weg en dan een pad.

Wij laten ons nergens door weerhouden. Hier moeten wij zijn, hier willen wij zijn..

Een week lang mocht ik, in juli 2010, dit soort tochten maken, onderweg naar dorpen, dorpjes, scholen en andere plekken waar ik met eigen ogen kon zien wat Oxfam/Novib doet. In Uganda. Wat de partners van Oxfam/Novib doen, eigenlijk, de organisaties op het gebied van onderwijs en landbouw, leningen en rechten voor meisjes en vrouwen. Laat ik het nog precieser zeggen: ik ontmoette honderden mensen op die plekken – leraren, leerlingen, vrouwen die met een kleine lening hun eigen toekomst vorm weten te geven, de echtgenoten van die vrouwen die een tijdje later doorkregen dat dat systeem van leningen eigenlijk best goed werkt, een vrouw die als kleinschalige imker haar geld verdient en ondertussen zorgt dat het bos behouden blijft. Stuk voor stuk inspirerende ontmoetingen, stuk voor stuk momenten dat ik er nog meer van overtuigd raakte dat dit de manier is. De manier om mensen, gemeenschappen, landen te helpen. Laat mensen zelf uitvinden wat ze nodig hebben – wat geld om iets te ‘ondernemen’, goed onderwijs, zaaigoed en agrarische adviezen – en ondersteun ze bij het realiseren van hun ideeen en plannen. Mensen zijn geen slachtoffer – ook al zijn ze dat vaak geweest, zeker in het noorden van Uganda -, mensen zijn niet hulpbehoevend, mensen willen en kunnen hun eigen toekomst vormgeven. Zeker als ze daar waar nodig wat hulp bij krijgen. Een week lang was ik nog trotser dan ik al jaren ben, als ambassadeur van Oxfam/Novib.

Ook al werd ik, mzungu die hardloopt, overal uitgelachen en nagefloten. Ook al zijn de wegen in Uganda niet echt van Eurlingsnivo. Ook al werd ik door mijn kinderen elke ochtend geplaagd met het volstrekt ontbreken van cappuchino.

‘Hey mister matatu...got a seat left....I wanna go back to Adjumani!’